Rusya ve AB arasında Batı Balkanlar

Batı Balkanlar'daki ülkeler tarih boyunca olarak Rus çıkarlarının odak noktası olmuştur. Rusya, sahip olduğun gücün bir uzantısı olarak bölgede bir cazibeye sahipti. Ancak, AB ve Çin gibi aktörlerin Batı Balkanlara yönelmesi; yatırımlar ve yardımlarda bulunması, bölgedeki Rus etkisini gölgede bırakmaya başladı.

Jeopolitik Çatışma

Batı Balkanlar, Avrupa’ya komşu olması sebebiyle Rusya'nın Batı ile jeopolitik yüzleşmesinde bir cephe olarak ortaya çıkmıştır. Eski ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Zbigniew Brzezinski, Amerika'nın Soğuk Savaş'ın sona ermesinden sonra Rusya ile kurduğu ilişkilerde başarısız olduğunu öne sürüyor. ABD’nin bu başarısızlığı Brzezinski’ye göre, Rusya’nın kendi topraklarında otoriter bir rejim oluşturmasına ve eski Sovyet ülkelerinin üzerindeki etkisini yeniden elde etmesine meydan bıraktı.#_ftn1">[1]

Balkan 2021 Barometresi, Batı Balkanların AB üyeliğine sürekli destek verdiğini gösteriyor. Barometre, bölge genelinin 2018’de %56’sının, 2019’da %59’unun ve 2020’de %62'sinin AB katılımını onayladığına işaret ediyor.#_ftn2">[2] Arnavutluk, Bosna-Hersek, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya ve Sırbistan halihazırda AB üyeliği yolunda seyrediyor, ancak asıl katılım müzakereleri daha çok Karadağ ve Sırbistan üzerine yoğunlaşmış durumda. Arnavutluk ve Kuzey Makedonya ise henüz katılım müzakerelerini başlatmadı bile. Bosna-Hersek gibi ülkelerde kaynayan etnik gerilimler, yüksek işsizlik, gençlerin göçü ve sarsıcı anayasal düzenlemeler, Rusya'nın bölgede zaten önemli olan nüfuzunu güçlendirmesi için bir fırsat yaratıyor.

Rusya'nın bölgedeki cazibesi ve ekonomik etkisi

Kültürel ve tarihi bağlar, Rusya'nın özellikle Sırplar arasında kayda değer bir yumuşak güç elde etmesine imkân veriyor. Bu tarihsel bağlar, 19. yüzyılın Panslavist hareketleri ve Rusya'nın Sırpların Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını desteklemesine kadar uzanıyor. Rusya I. Dünya Savaşı'na Sırbistan'ın yanında girdi. Kosova ihtilafında ise, NATO'nun Sırbistan'ı bombalamasını kınadı ve Kosova'nın bağımsızlığına karşı çıktı.

Öte yandan Rusya, BM Güvenlik Konseyi'nin daimî üyesi statüsünü Sırbistan'ın lehine kullanıyor. Örneğin, 1994 ve 2015'te Moskova, Bosnalı Sırpların şiddetini kınayan iki BM Güvenlik Konseyi kararını veto etti.

Bölgedeki büyük ölçüde enerji sektöründe yoğunlaşan Rus yatırımı toplamda artmasına rağmen Kırım'ı ilhakına yönelik uluslararası yaptırımlar, Rusya’nın bölgedeki ekonomik ayak izinin azalmasına sebebiyet verdi.

Rusya'nın enerji üzerindeki etkisi en fazla, gaz ihtiyacının %100'e yakın bir kısmını sağladığı ve Lukoil benzin istasyonları ağı gibi çeşitli varlığa sahip olduğu Sırbistan, Kuzey Makedonya ve Bosna Hersek'te bulunuyor. Öte yandan, Kosova, Karadağ ve Arnavutluk şu anda Rus gazını çok az tüketiyor.

Rusya'nın varlığının giderek azaldığı enerji sektörü dışında, Rusya'nın ticaret yoluyla ekonomik varlığı da AB ile kıyaslayınca gittikçe azalıyor.

Almanya’nın önceliği

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, Karadağ, Sırbistan, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Bosna-Hersek ve Kosova'yı AB’ne dahil etme ihtiyacına yeni bir aciliyet duygusu verdi. Aralık ayında göreve başlayan Scholz hükümeti, Batı Balkanlar'ın AB üyeliğini bir dış politika önceliği haline getirdi.

Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock Mart ayında bölgeyi ziyaret ettiğinde, "Avrupa'nın kalbindeki bu bölgeyi Moskova'nın etkisine teslim etmeyeceğiz." ifadelerine yer vermişti.

Almanya Başbakanı Olaf Scholz, AB üyeliği için uzun süredir devam eden kampanyalarını canlandırmaya yardımcı olmak, bölgesel gerilimleri azaltmak ve Rusya gibi rakip güçlerin etkisini savuşturmak amacıyla iki günlük bir Batı Balkanlar turuna çıkıyor. Reuters’ın aktardığına göre, Scholz’un önceliğini son zamanlarda Rusya yanlısı Bosnalı Sırpların ayrılma planları gibi ortaya çıkan yeni gerilimler oluşturuyor.

Avusturya Graz Üniversitesi'nden Balkan uzmanı Florian Bieber, “Batı Balkanların hala AB üyesi olmaması gerçek bir sorun. Rusya ve Çin gibi diğer ülkelerin artan etkisi bu sürecin gelişmemesinin bir sonucu.” dedi.

* * *

#_ftnref1">[1] Borges, R. T. (2014). Resenha - Brzezinski, zbigniew. strategic vision: America and the crisis of global power. New York: Basic books, 2012. 208P. ISBN: 978-0-465-02955-6. Mural Internacional, 5(2). https://doi.org/10.12957/rmi.2014.12353

#_ftnref2">[2] “Balkan Barometer 2021 - Public Opinion”, Regional Cooperation Council, https://www.rcc.int/pubs/122/balkan-barometer-2021--public-opinion, (Erişim Tarihi: 10.06.2022)